Blockchain

Blockchain နည်းပညာဆိုတာ ဘာလဲဆိုရင် Digital Ledger တစ်ခုဖြစ်ပြီး အချက်အလက်များကို ချိတ်ဆက်ထားသော Block တွေအဖြစ် သိမ်းဆည်းထားခြင်းဖြစ်ပါတယ်။ ဒီနည်းပညာဟာ Bitcoin နဲ့ အခြား Cryptocurrency တွေရဲ့ အခြေခံနည်းပညာအဖြစ် လူသိများပါတယ်။

Blockchain မှာ အဓိကအားဖြင့် Block တွေဟာ တစ်ခုနဲ့တစ်ခု Cryptography နည်းပညာသုံးပြီး ချိတ်ဆက်ထားပါတယ်။ Block တစ်ခုချင်းစီမှာ အရေးကြီးတဲ့ အချက်အလက်တွေ၊ လုပ်ဆောင်ချက်တွေရဲ့ မှတ်တမ်းတွေကို သိမ်းဆည်းထားပြီး၊ ဒီ Block တွေကို ပြင်ဆင်ခြင်း၊ ဖျက်ဆီးခြင်းတွေ မလုပ်နိုင်အောင် လုံခြုံရေးစနစ်တွေ ထည့်သွင်းထားပါတယ်။

Decentralized စနစ်ဖြစ်တာကြောင့် Blockchain ကို ဗဟိုထိန်းချုပ်မှုအာဏာပိုင်အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုတည်းက ထိန်းချုပ်ထားခြင်း မဟုတ်ပါဘူး။ ကွန်ပျူတာကွန်ယက်တစ်ခုလုံးမှာ ပျံ့နှံ့နေတဲ့ Node တွေက ဒီ Blockchain ကို ထိန်းသိမ်းထားကြပါတယ်။ ဒါကြောင့် စနစ်တစ်ခုလုံးကို ထိန်းချုပ်ဖို့ ခက်ခဲပြီး၊ လုံခြုံမှုပိုမိုကောင်းမွန်စေပါတယ်။

Smart Contract တွေဟာလည်း Blockchain နည်းပညာရဲ့ အရေးကြီးတဲ့ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါတွေက Blockchain ပေါ်မှာ အလိုအလျောက် အကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရွက်နိုင်တဲ့ Program တွေဖြစ်ပါတယ်။ Ethereum လို Platform တွေမှာ Smart Contract တွေကို အသုံးပြုပြီး Decentralized Application (DApp) တွေ ဖန်တီးနိုင်ပါတယ်။

Blockchain ရဲ့ အသုံးဝင်ပုံတွေကတော့ ငွေကြေးဆိုင်ရာ လုပ်ငန်းတွေမှာ သာမက Supply Chain Management၊ Healthcare၊ Digital Identity စတဲ့ နယ်ပယ်တွေမှာပါ တွင်တွင်ကျယ်ကျယ် အသုံးပြုလာကြပါတယ်။ ဥပမာအားဖြင့် ကုန်ပစ္စည်းတွေရဲ့ ထုတ်လုပ်မှုကနေ သုံးစွဲသူဆီ ရောက်တဲ့အထိ ဖြစ်စဉ်တွေကို မှတ်တမ်းတင်ထားနိုင်ပါတယ်။

Mining ဆိုတာကတော့ Blockchain မှာ Block အသစ်တွေ ထည့်သွင်းဖို့အတွက် ရှုပ်ထွေးတဲ့ သင်္ချာပုစ္ဆာတွေကို ဖြေရှင်းရတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်ဖြစ်ပါတယ်။ Proof of Work (PoW) စနစ်မှာ Miner တွေက ကွန်ပျူတာစွမ်းအားသုံးပြီး ဒီပုစ္ဆာတွေကို ဖြေရှင်းကြရပါတယ်။ ဒါပေမယ့် စွမ်းအင်သုံးစွဲမှု များပြားတဲ့အတွက် Proof of Stake (PoS) လို အခြားနည်းလမ်းတွေကိုလည်း အသုံးပြုလာကြပါတယ်။

Blockchain ရဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကတော့ Scalability ပြဿနာ၊ စွမ်းအင်သုံးစွဲမှု များပြားခြင်း၊ နည်းပညာရှုပ်ထွေးမှုကြောင့် လူအများ နားလည်ရခက်ခဲခြင်း စတာတွေ ရှိနေပါသေးတယ်။ ဒါပေမယ့် Layer 2 Solution တွေ၊ နည်းပညာအသစ်တွေနဲ့ ဒီပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်းဖို့ ကြိုးစားနေကြပါတယ်။

Smart Contract

Smart Contract ဆိုတာ Blockchain ပေါ်မှာ အလိုအလျောက် အကောင်အထည်ဖော် ဆောင်ရွက်နိုင်တဲ့ Digital သဘောတူညီချက်စာချုပ်တွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ရိုးရိုး Contract တွေလိုပဲ သဘောတူညီချက်တွေ၊ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေကို သတ်မှတ်ထားပေမယ့် လူတွေရဲ့ ကြားဝင်ဆောင်ရွက်မှု မလိုဘဲ အလိုအလျောက် လုပ်ဆောင်နိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။

Smart Contract တွေကို Program ရေးသားတဲ့အခါ Solidity လို Programming Language တွေကို အသုံးပြုရပါတယ်။ ဒီ Language တွေက Smart Contract တွေရဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေကို သတ်မှတ်ပေးပြီး၊ ဘယ်လိုအခြေအနေမှာ ဘာတွေလုပ်ဆောင်ရမယ်ဆိုတာကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ဖော်ပြထားပါတယ်။

Ethereum Platform က Smart Contract တွေအတွက် အကျော်ကြားဆုံး Platform တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ သူ့မှာ Ethereum Virtual Machine (EVM) ဆိုတဲ့ Computing Environment တစ်ခုပါရှိပြီး Smart Contract တွေကို Run နိုင်အောင် စီစဉ်ပေးထားပါတယ်။ ဒါ့အပြင် Binance Smart Chain (BSC)၊ Solana၊ Cardano လို Platform တွေကလည်း Smart Contract တွေကို Support လုပ်ပေးပါတယ်။

Smart Contract တွေရဲ့ အဓိကအားသာချက်က Automation ဖြစ်ပါတယ်။ ဥပမာ — DeFi (Decentralized Finance) လုပ်ငန်းတွေမှာ Smart Contract တွေက ငွေလွှဲပြောင်းခြင်း၊ ချေးငွေထုတ်ယူခြင်း၊ အတိုးပေးခြင်း စတဲ့လုပ်ငန်းတွေကို အလိုအလျောက် စီမံဆောင်ရွက်ပေးနိုင်ပါတယ်။

NFT (Non-Fungible Token) တွေမှာလည်း Smart Contract တွေက အရေးကြီးတဲ့ အခန်းကဏ္ဍက ပါဝင်ပါတယ်။ Digital ပိုင်ဆိုင်မှုတွေရဲ့ မူပိုင်ခွင့်၊ လွှဲပြောင်းရောင်းချခွင့်တွေကို Smart Contract တွေနဲ့ စီမံခန့်ခွဲနိုင်ပါတယ်။ NFT တစ်ခု ရောင်းချလိုက်တာနဲ့ ယခင်ပိုင်ရှင်ဆီကနေ ဝယ်ယူသူဆီကို အလိုအလျောက် လွှဲပြောင်းပေးသွားမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

Smart Contract တွေမှာ Gas Fee ဆိုတာ ရှိပါတယ်။ ဒါက Contract တွေကို Run ဖို့အတွက် ကုန်ကျတဲ့ Computing Power အတွက် ပေးချေရတဲ့ Fee ဖြစ်ပါတယ်။ Ethereum မှာဆိုရင် Gas Fee တွေက တစ်ခါတစ်ရံ တော်တော်များနိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် Layer 2 Solution တွေ၊ Gas Fee သက်သာတဲ့ Platform တွေကို အသုံးပြုလာကြပါတယ်။

Smart Contract တွေရဲ့ လုံခြုံရေးကလည်း အရေးကြီးပါတယ်။ Code ထဲမှာ Bug တွေ၊ လုံခြုံရေးအားနည်းချက်တွေ ရှိနေရင် Hacker တွေက အခွင့်ကောင်းယူပြီး ငွေကြေးတွေ ခိုးယူနိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် Smart Contract တွေကို ရေးသားတဲ့အခါ Security Audit တွေ၊ Code Review တွေ သေချာလုပ်ဆောင်ဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။

DAO (Decentralized Autonomous Organization) တွေမှာလည်း Smart Contract တွေကို အသုံးပြုပါတယ်။ အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ၊ ရန်ပုံငွေစီမံခန့်ခွဲမှုတွေကို Smart Contract တွေနဲ့ ဆောင်ရွက်နိုင်ပါတယ်။ ဥပမာ — မဲပေးဆုံးဖြတ်တဲ့အခါ Smart Contract က အလိုအလျောက် ရလဒ်တွေကို တွက်ချက်ပြီး လိုအပ်တဲ့ လုပ်ဆောင်ချက်တွေကို ဆက်လက်ဆောင်ရွက်ပေးနိုင်ပါတယ်။

Smart Contract တွေကို စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေမှာလည်း အသုံးပြုလာကြပါတယ်။ Supply Chain စီမံခန့်ခွဲမှု၊ စာရွက်စာတမ်း Authentication၊ အာမခံလုပ်ငန်းတွေ စတာတွေမှာ Smart Contract တွေက အထောက်အကူ ဖြစ်စေပါတယ်။ လုပ်ငန်းစဉ်တွေကို ပိုမိုမြန်ဆန်ပြီး ယုံကြည်စိတ်ချရအောင် ဆောင်ရွက်နိုင်ပါတယ်။

Decentralization — ဗဟိုမဲ့စနစ်

Decentralization သို့မဟုတ် ဗဟိုမဲ့စနစ်ဆိုတာ အာဏာ၊ အရင်းအမြစ်များ၊ လုပ်ငန်းဆောင်တာများကို ဗဟိုအဖွဲ့အစည်းတစ်ခုတည်းက ထိန်းချုပ်ထားခြင်းမဟုတ်ဘဲ ကွန်ယက်တစ်ခုလုံးအနှံ့ ပျံ့နှံ့ထားတဲ့ စနစ်တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ ဒီစနစ်ဟာ ဒီနေ့ခေတ် နည်းပညာလောကမှာ အထူးသဖြင့် Blockchain နည်းပညာနဲ့အတူ ပို၍ပို၍ အရေးပါလာပါတယ်။

ဗဟိုမဲ့စနစ်ရဲ့ အဓိက သဘောတရားက အာဏာနဲ့ ထိန်းချုပ်မှုတွေကို ခွဲဝေထားခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဥပမာအားဖြင့် Bitcoin လို Cryptocurrency တွေဟာ ဗဟိုဘဏ် သို့မဟုတ် အစိုးရတစ်ခုက ထုတ်ပေးတာ မဟုတ်ဘဲ၊ ကွန်ယက်ထဲက Node တွေရဲ့ သဘောတူညီချက်နဲ့ လည်ပတ်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလိုစနစ်မျိုးမှာ တစ်စုံတစ်ယောက် သို့မဟုတ် အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုက လွှမ်းမိုးထိန်းချုပ်ဖို့ ခက်ခဲပါတယ်။

DeFi (Decentralized Finance) က ငွေကြေးဝန်ဆောင်မှုတွေကို ဗဟိုမဲ့စနစ်နဲ့ ဆောင်ရွက်တဲ့ နမူနာကောင်းတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။ ရိုးရိုးဘဏ်တွေလို ကြားခံအဖွဲ့အစည်းတွေ မလိုဘဲ Smart Contract တွေကို အသုံးပြုပြီး ငွေကြေးလွှဲပြောင်းခြင်း၊ ချေးငွေထုတ်ယူခြင်း၊ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံခြင်းတွေကို ဆောင်ရွက်နိုင်ပါတယ်။ ဒါက ငွေကြေးဝန်ဆောင်မှုတွေကို ပိုမိုလက်လှမ်းမီစေပြီး၊ ကုန်ကျစရိတ်လည်း သက်သာစေပါတယ်။

DAO (Decentralized Autonomous Organization) တွေဟာလည်း ဗဟိုမဲ့စနစ်ရဲ့ ဆန်းသစ်တီထွင်မှုတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။ ရိုးရိုးကုမ္ပဏီတွေလို ဒါရိုက်တာဘုတ်အဖွဲ့က ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ ချမှတ်တာမဟုတ်ဘဲ၊ အဖွဲ့ဝင်အားလုံးက Token တွေပိုင်ဆိုင်ထားပြီး မဲပေးဆုံးဖြတ်ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါက ပွင့်လင်းမြင်သာမှုနဲ့ ဒီမိုကရေစီနည်းကျ စီမံခန့်ခွဲမှုကို မြှင့်တင်ပေးပါတယ်။

Web3 ခေတ်မှာ Decentralized Storage စနစ်တွေကလည်း အရေးပါလာပါတယ်။ IPFS (InterPlanetary File System) လို နည်းပညာတွေက File တွေကို Server တစ်ခုတည်းမှာ သိမ်းဆည်းတာမဟုတ်ဘဲ၊ ကွန်ယက်တစ်ခုလုံးမှာ ဖြန့်ကျက်သိမ်းဆည်းထားပါတယ်။ ဒါက Data တွေ ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုကို လျှော့ချပေးပြီး၊ Censorship ကိုလည်း ခုခံနိုင်စွမ်း ရှိစေပါတယ်။

ဗဟိုမဲ့စနစ်မှာ Consensus Mechanism တွေက အရေးကြီးပါတယ်။ ကွန်ယက်ထဲက Node တွေအကြား သဘောတူညီချက်ရယူဖို့ Proof of Work (PoW)၊ Proof of Stake (PoS) စတဲ့ နည်းလမ်းတွေကို အသုံးပြုပါတယ်။ ဒါတွေက ကွန်ယက်ရဲ့ လုံခြုံရေးနဲ့ တည်ငြိမ်မှုကို ထိန်းသိမ်းပေးပါတယ်။

Identity Management ကိုလည်း ဗဟိုမဲ့စနစ်နဲ့ ဆောင်ရွက်လာကြပါတယ်။ DID (Decentralized Identifier) တွေက User တွေရဲ့ Digital Identity ကို ထိန်းချုပ်ခွင့်ပေးပြီး၊ သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ရေးအချက်အလက်တွေကို ဘယ်သူနဲ့ Share လုပ်မလဲဆိုတာ ရွေးချယ်နိုင်စေပါတယ်။

P2P (Peer-to-Peer) ကွန်ယက်တွေကလည်း ဗဟိုမဲ့စနစ်ရဲ့ ဥပမာကောင်းတွေ ဖြစ်ပါတယ်။ BitTorrent လို Protocol တွေက File Sharing ကို ဗဟိုServer တစ်ခုမှတဆင့် မဟုတ်ဘဲ User တွေအကြား တိုက်ရိုက် လုပ်ဆောင်နိုင်စေပါတယ်။

ဗဟိုမဲ့စနစ်ရဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကတော့ Scalability ပြဿနာ၊ လုပ်ငန်းဆောင်တာတွေ နှေးကွေးခြင်း၊ စွမ်းအင်သုံးစွဲမှု များပြားခြင်း စတာတွေ ရှိပါတယ်။ ဒါ့အပြင် နည်းပညာရှုပ်ထွေးမှုကြောင့် သာမန်လူတွေအတွက် အသုံးပြုရ ခက်ခဲနိုင်ပါတယ်။

Security ကလည်း အရေးကြီးတဲ့ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။ ဗဟိုမဲ့စနစ်မှာ Bug တွေ၊ လုံခြုံရေးအားနည်းချက်တွေ ရှိနေရင် Hacker တွေက အခွင့်ကောင်းယူနိုင်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် Code Review တွေ၊ Security Audit တွေ သေချာလုပ်ဆောင်ဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။

Original Article – https://medium.com/@minsithu_53495/blockchain-smart-contract-decentralization-73a3d3e7b9de